Nikifor Krynicki

Kultura i sztuka

Nikifor Krynicki, znany również jako Epifaniusz Drowniak, to postać, która ma swoje korzenie w Łemkowszczyźnie. Urodził się 21 maja 1895 roku w Krynicy, gdzie rozpoczęła się jego niezwykła droga artyści. Jego życie dobiegło końca 10 października 1968 roku w Foluszu, pozostawiając po sobie bogaty dorobek artystyczny.

Jako łemkowski malarz, Nikifor Krynicki jest znany jako przedstawiciel prymitywizmu, co czyni go kluczową postacią w tej dziedzinie sztuki. Jego unikalny styl i technika malarska przyciągały uwagę zarówno lokalnych, jak i międzynarodowych entuzjastów sztuki.

Życiorys

Nikifor Krynicki żył w izolacji, borykając się z ubóstwem, przez większość swojego życia uznawany był za osobę z dysfunkcją intelektualną. Jego sposób mówienia był bełkotliwy i nieczytelny, lecz mimo to, był z całych sił zaangażowany w swoją pasję artystyczną. W końcu swojego życia zyskał uznanie i został doceniony na całym świecie jako wybitny malarz prymitywista.

Odkrycie twórczości Nikifora miało miejsce w 1930 roku, dzięki ukraińskiemu artyście Romanowi Turynowi, który zaprezentował jego prace polskim i ukraińskim malarzom kapistom przebywającym w Paryżu. Obrazy Nikifora okazały się prawdziwym skarbem, a krytycy zachwycali się jego unikalną grą kolorów. Mimo entuzjastycznych recenzji z kręgów artystycznych, artysta nie zdobył jednak popytu na swoje dzieła, a jego sztuka nie spotykała się z pełnym zrozumieniem.

Pierwsze publikacje poświęcone Nikiforowi ukazały się w 1938 roku w czasopiśmie „Arkady” nr 3, napisanym przez Jerzego Wolffa, który nabył dużą kolekcję jego prac. W 1947 roku, na skutek akcji „Wisła”, został przesiedlony na Ziemie Odzyskane. Nikifor, zdeterminowany, powrócił do Krynicy pieszo trzy razy. Po pierwszych dwóch powrotach ponownie go wysiedlono, jednak przy trzeciej wizycie uzyskał zezwolenie na osiedlenie się tam na stałe.

W latach 1948–1959 nad jego twórczością czuwali krakowscy krytycy sztuki, Ella i Andrzej Banachowie, którzy wielokrotnie go odwiedzali. Dzięki ich staraniom, pierwsza wystawa Nikifora (wówczas jeszcze znanego jako „Jan Nikifor”) miała miejsce w warszawskiej sali SARP, trwając od 31 stycznia do 8 lutego 1949 roku. Dziewięć lat później jego prace po raz pierwszy pokazano za granicą: w paryskiej galerii Diny Vierny od 22 maja do 30 czerwca 1958, a następnie w Amsterdamie od 2 do 26 października 1959, w Brukseli od 14 do 26 listopada 1959, w Liège (Leodium) od 25 listopada do 13 grudnia 1959 oraz w Hajfie od 4 lutego 1960 roku. W Niemczech zorganizowano trzy wystawy, które miały miejsce w Baden-Baden, Frankfurcie nad Menem oraz Hanowerze w latach 1961.

Od 1960 roku aż do jego śmierci, nad Nikiforem opiekę sprawował krynicki artysta malarz Marian Włosiński. Poświęcił on swój talent, aby umożliwić Nikiforowi życie i pracę w odpowiednich warunkach. Po śmierci Nikifora zatroszczył się o zachowanie jego twórczości dla przyszłych pokoleń. Nikifor Krynicki zmarł w szpitalu dla chorych na gruźlicę, obecnie Dom Pomocy Społecznej, w Foluszu koło Jasła. Jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się w Krynicy.

Twórczość

Talent artystyczny Nikifora Krynickiego przejawiał się przede wszystkim w tworzeniu dzieł na różnych materiałach, takich jak kawałki tektury, okładki zeszytów oraz skrawki papieru. Jego autoportrety i widoki krynickich willi oraz cerkwi zyskały uznanie za oryginalność oraz emocjonalny ładunek estetyczny. Był nie tylko twórcą, ale także osobą niezwykle płodną, która stworzyła blisko 40 tysięcy sztuk. W Krynicy-Zdroju, nad malowniczym potokiem Kryniczanka, w historycznej willi Romanówka można odwiedzić Muzeum Nikifora, w którym prezentowane są jego prace.

Warto podkreślić, że najobszerniejszy zbiór obrazów oraz rysunków Nikifora znajduje się w Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu, gdzie można zapoznać się z jego twórczością. Dodatkowo, kilka znaczących prac artysty trafiło do zbiorów Muzeum Szlachty Mazowieckiej w Ciechanowie, co świadczy o jego szerokim uznaniu i wpływie na sztukę na przestrzeni lat.

Publikacje

Na szczególną uwagę zasługuje publikacja dotycząca Nikifora Krynickiego, która została wydana w Krakowie przez Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne w 1970 roku.

Jest to kompendium wiedzy znane jako „Teka grafik: Nikifor Krynicki”, zawierające dwanaście reprodukcji jego dzieł. Wstęp do tego dzieła napisał Jerzy Madeyski.

Tożsamość

Nikifor Krynicki był postacią pełną tajemnic i złożonych wątków związanych z jego życiem oraz tożsamością. Syn Eudokii Drowniak, która była ubogą, głuchoniemą łemkowską żebraczką, trudnił się m.in. noszeniem wody do lokalnych pensjonatów oraz schronisk. Jego ojciec pozostaje postacią nieznaną.

W roku 1962, kiedy artysta szykował się do wyjazdu na wystawę swoich dzieł w Bułgarii, ujawnili się poważne problemy związane z brakiem jakichkolwiek dokumentów tożsamości. Na skutek interwencji Stefana Półchłopka, przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej w Krynicy, sąd w Muszynie przyjął formalnie tożsamość Nikifora Krynickiego. W oparciu o to 18 października 1962 roku, Urząd Stanu Cywilnego w Krynicy wystawił mu akt urodzenia.

Niestety, los Nikifora nie zamknął się w tej chwili. 27 marca 2003 roku Sąd Rejonowy w Muszynie, na podstawie wniosku Zjednoczenia Łemków, unieważnił ów akt, uznając, że artysta właściwie nazywał się Epifaniusz Drowniak i urodził się 21 maja 1895.

Na swoich pracach Nikifor często używał podpisów takich jak Matejko lub Netyfor, co wskazuje na jego kreatywność, ale również na błędy w pisowni, które były dla niego charakterystyczne.

Artysta znalazł swoje ostatnie miejsce spoczynku na Starym Cmentarzu w Krynicy-Zdroju. Na jego grobie umieszczono dwa napisy: „Никифор Єпіфан Дровняк” oraz „Nikifor Krynicki”, co wskazuje na wielowarstwową tożsamość człowieka, który przeszedł do historii jako jeden z najbardziej niezwykłych twórców swojego czasu.

Upamiętnienie

W upamiętnieniu Nikifora Krynickiego wyróżnia się kilka istotnych elementów, które świadczą o jego znaczeniu w polskiej kulturze i sztuce.

  • Nikiforowi poświęcono dwa pomniki: pomnik w Krynicy, a także drugi we Lwowie, umiejscowiony w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła Dominikanów,
  • W 1968 roku grupa Skifflowa No To Co wydała album zatytułowany „Nikifor” (Pronit XL 0493), który zawiera piosenkę o tym samym tytule,
  • Postać Nikifora znalazła swoje miejsce w filmie fabularnym z 2004 roku, który zrealizował Krzysztof Krauze. W tytułowej roli wystąpiła Krystyna Feldman,
  • W 2008 roku, w 40. rocznicę śmierci artysty, odsłonięto tablicę upamiętniającą Nikifora na frontonie budynku Domu Pomocy Społecznej w Foluszu. Autorem płaskorzeźby jest Bogdan Samborski, rzeźbiarz pochodzący z Jasła,
  • Wiersz pt. Nikifor został napisany przez poetę Zbigniewa Herberta i opublikowany w tomie poezji zatytułowanym Utwory rozproszone. Rekonesans, który ukazał się w 2011 roku,
  • Inny wiersz o Nikiforze napisał Janusz Szuber, również zamieszczony w jego tomiku poezji pt. Powiedzieć. Cokolwiek z 2011 roku,
  • W Krakowie, na terenie Dzielnicy III Prądnik Czerwony, można znaleźć ulicę noszącą imię Nikifora Krynickiego.

Te wszystkie przedsięwzięcia podkreślają ogromne znaczenie Nikifora Krynickiego jako artysty oraz jego wpływ na polskie życie kulturalne.

Oceń: Nikifor Krynicki

★★★★★
Średnia ocena:4.82 Liczba ocen:23